Η δημοκρατία δοκιμάζεται στην Ελλάδα – Δυσαρεστημένο το 79% των πολιτών
Η λίστα του EIU αξιολογεί 167 χώρες σε κλίμακα από το μηδέν έως το δέκα, με βάση τη λειτουργία της κυβέρνησης, τις πολιτικές ελευθερίες, τη συμμετοχή των πολιτών και άλλους θεσμικούς δείκτες.
Η δημοκρατία δοκιμάζεται – κι οι Έλληνες το ξέρουν καλύτερα από τους περισσότερους. Παρότι η Ευρώπη παραμένει το πιο σταθερό δημοκρατικό μπλοκ στον πλανήτη, σύμφωνα με τη λίστα του Economist Intelligence Unit (EIU) για το 2024, στην Ελλάδα κυριαρχεί η απογοήτευση. Το 79% των πολιτών δηλώνει δυσαρεστημένο με τον τρόπο που λειτουργεί η δημοκρατία στη χώρα – το υψηλότερο ποσοστό δυσαρέσκειας στη Δυτική Ευρώπη.
Τυπικά, η Ελλάδα κατατάσσεται στην 25η θέση και εντάσσεται στην κατηγορία των πλήρων δημοκρατιών σύμφωνα με τον δείκτη του EIU». Όμως η πραγματικότητα στους δρόμους δεν επιβεβαιώνει αυτή την αξιολόγηση.
Η λίστα του EIU αξιολογεί 167 χώρες σε κλίμακα από το μηδέν έως το δέκα, με βάση τη λειτουργία της κυβέρνησης, τις πολιτικές ελευθερίες, τη συμμετοχή των πολιτών και άλλους θεσμικούς δείκτες. Στη συνέχεια, οι χώρες ταξινομούνται σε τέσσερις κατηγορίες: πλήρεις δημοκρατίες, ατελείς δημοκρατίες, υβριδικά καθεστώτα και αυταρχικά καθεστώτα. Στη φετινή έκθεση, οι εννέα από τις δέκα πιο δημοκρατικές χώρες στον κόσμο βρίσκονται στη Δυτική Ευρώπη, ενώ πάνω από τις μισές από τις συνολικά 25 «πλήρεις δημοκρατίες» του πλανήτη είναι επίσης ευρωπαϊκές.
Οι ανησυχίες των πολιτών
Η ανθεκτικότητα της Ευρώπης εξηγείται κυρίως από το ιστορικό βάθος των θεσμών της: ανεξάρτητη δικαιοσύνη, αξιόπιστες εκλογές, κατοχυρωμένες ελευθερίες. Όμως αυτό το θεσμικό απόθεμα δεν εγγυάται την εμπιστοσύνη των πολιτών.
Μια έρευνα του Pew το 2024 καταγράφει ραγδαία αυξανόμενη δυσαρέσκεια στη Δυτική Ευρώπη. Στο Ηνωμένο Βασίλειο, για παράδειγμα, που κατατάσσεται 17ο, το 60% των ερωτηθέντων δηλώνει ότι η δημοκρατία δεν λειτουργεί όπως θα έπρεπε. Στη Γερμανία και την Ολλανδία η πλειοψηφία δηλώνει ακόμη ικανοποιημένη, αλλά η υποστήριξη προς το δημοκρατικό σύστημα έχει μειωθεί αισθητά από το 2021.
Τα αίτια είναι σύνθετα και δύσκολα να απομονωθούν. Ο πληθωρισμός και η οικονομική ανασφάλεια έχουν πλήξει την εμπιστοσύνη στους πολιτικούς ηγέτες. Ταυτόχρονα, το νέο τοπίο των ΜΜΕ και οι πολιτισμικές εντάσεις –σε θέματα όπως η μετανάστευση, η εθνική ταυτότητα και η κοινωνική θέση– έχουν οξύνει τους διχασμούς. Οι ίδιες δυνάμεις που αποσταθεροποιούν την Ευρώπη ενισχύουν και αλλού τον λαϊκισμό. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η επιστροφή του Ντόναλντ Τραμπ στην πολιτική σκηνή των ΗΠΑ.
Προς το παρόν, οι ευρωπαϊκοί θεσμοί μοιάζουν ανθεκτικοί. Όμως η αποξένωση των πολιτών από τη δημοκρατία μπορεί να διαβρώσει ακόμη και τα πιο σταθερά θεμέλια. Η Γαλλία, που άλλοτε βρισκόταν στην κατηγορία των «πλήρων δημοκρατιών», υποβαθμίστηκε φέτος σε «ατελή» λόγω της πολιτικής αστάθειας και της διάχυτης δυσπιστίας προς την κυβέρνηση. Αν οι ευρωπαϊκές ηγεσίες –και ιδιαίτερα η ελληνική– αγνοήσουν αυτά τα προειδοποιητικά σημάδια, η ποιότητα της δημοκρατίας μπορεί να υποχωρήσει με τρόπους που δεν είναι εύκολα αναστρέψιμοι.